ĐỘC ĐÁO DI SẢN MỘC BẢN “Y TÔNG TÂM LĨNH”

Bảo tàng Bắc Ninh hiện đang trưng bày di sản mộc bản quý giá về cuốn sách thuốc Y tông tâm lĩnh của đại danh y Lê Hữu Trác.

Theo tài liệu lịch sử, Lê Hữu Trác là một danh y nổi tiếng vào thời Lê Trung Hưng. Ông sinh ngày 12 tháng 11 năm Canh Tý (1720) tại làng Liêu Xá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, trấn Hải Dương (nay là xã Liêu Xá, huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên). Mặc dù được sinh ra trong một gia đình có truyền thống khoa bảng nhưng ông không theo nghiệp khoa cử mà lại có duyên với nghề làm thuốc chữa bệnh cứu người. Với lòng say mê, ham học hỏi, kiến thức về ngành thuốc của ông vô cùng phong phú; tài chữa bệnh của ông không chỉ nổi tiếng trong vùng mà còn được triều đình biết đến. Cùng với việc chữa bệnh, ông còn mở trường đào tạo thầy thuốc, tổ chức ra Hội đông y nhằm tập hợp những người đã học xong ra làm nghề và còn biên soạn sách.

Bộ sách “Y tông tâm lĩnh ” (nghĩa là những điều đã lĩnh hội được của những thầy thuốc trước), được Hải Thượng Lãn Ông công phu biên soạn trong gần 10 năm mới hoàn thành (1760-1770) với 28 tập, 66 quyển, bao gồm lý, pháp, phương, dược và biện chứng luận trị về nội khoa, ngoại khoa, phụ khoa, sản khoa, nhi khoa, đậu sởi, nhãn khoa, thương khoa, cấp cứu và cả đạo đức y học, vệ sinh phòng bệnh v.v… Điều đáng quý của bộ sách là Hải Thượng đã tiếp thu có phê phán, chọn lọc những tinh hoa y học nước ngoài (chủ yếu là Trung Quốc) rồi vận dụng những kiến thức cơ bản ấy vào điều kiện cụ thể về khí hậu, con người và cả cách suy nghĩ của con người Việt Nam để viết ra bộ sách thuốc phù hợp với nước ta. Cho đến nay những kiến thức trong bộ Y tông tâm lĩnh của Lê Hữu Trác vẫn là một tài sản vô giá đối với nền y học cổ truyền Việt Nam.

Tuy nhiên đến khi Hải Thượng mất (1791) bộ sách Hải Thượng Y tông tâm lĩnh có nguy cơ thất truyền. Rất may, vào thời Nguyễn có nhà sư Thích Thanh Cao, thấy được giá trị của bộ sách nên đã dày công sưu tầm và cho khắc ván để in thành sách lưu truyền cho hậu thế. Công việc san khắc (khắc chữ vào ván gỗ) bộ sách được thực hiện tại chùa Đồng Nhân (phường Đại Phúc, thành phố Bắc Ninh, nơi nhà sư Thích Thanh Cao trụ trì) trong vòng 6 năm liên tiếp (1879 – 1885) thì hoàn thành. Đây cũng là bộ ván duy nhất san khắc bộ sách “Hải Thượng Y tông tâm lĩnh” được phát hiện cho đến nay. Những vấn đề mà ngành y học cổ truyền ngày nay được kế thừa từ Hải Thượng Lãn Ông chính là từ nội dung bộ ván khắc này.

Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, toàn bộ số ván khắc trên vẫn được lưu giữ tại chùa Đồng Nhân. Vào những năm 1970, phần lớn số ván này được Bảo tàng Hà Bắc sưu tầm và đưa về lưu giữ trong kho của Bảo tàng. Năm 1997 tỉnh Bắc Ninh được tái lập, số mộc bàn này được trao lại cho Bảo tàng Bắc Ninh lưu giữ cho đến nay. Ngoài giá trị về mặt nội dung y học cổ truyền, bộ mộc bản này còn bao hàm các giá trị về lịch sử, văn hóa, văn học, mỹ thuật…và đã trở thành di sản văn hóa độc đáo vô cùng quý giá của quê hương, đất nước.

Gian trưng bày di sản mộc bản “Y tông tâm lĩnh” tại Bảo tàng Bắc Nin